ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ - ၾိင်ႈတႅတ်ႈပိုၼ်ႉထၢၼ် လႄႈ ၵၢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း

ပိၼ်ႇတႅမ်ႈ - ၼၢင်းၶမ်းလၢဝ်ႁၵ်ႉ

ၽိုၼ်ၶူၵ်ႇၵေႃတႆး - ၾိင်ႈတႅတ်ႈပိုၼ်ႉထၢၼ် လႄႈ ၵၢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း

လုတ်ႇၽိုၼ်လိၵ်ႈလူင်းတီႈၼႆႉ

တွၼ်ႊႁုပ်ႈယေႃႈ

            ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉၼႆႉ ပဵၼ်ၼင်ႇၾိင်ႈတႅတ်ႈၾၢႆႇၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢၼ်ပၵ်းၸႂ်တီႈၵၢၼ် တူင်ႉတိုၼ်ႇလုၵ်ႈႁဵၼ်း ၼႂ်းၵၢၼ်သၢင်ႈလွင်ႈပွင်ႇၸႂ်ၶဝ်၊ လူၺ်ႈၵၢၼ်တူဝ်ထူပ်း လႄႈ ၵၢၼ်တုမ်ႉတွပ်ႇၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပိုၼ်ႉထၢၼ် ၼႂ်းၾိင်ႈတႅတ်ႈၶွင် Jean Piaget လႄႈ Lev Vygotsky ၼၼ်ႉ လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉ လွင်ႈ ၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ (constructivism) ၵမ်ႉထႅမ်ပၼ် ယူင်ႉၶၢပ်ႈ တႃႇသၢင်ႈသိုင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢၼ်လုၵ်ႈ ႁဵၼ်းၶဝ်ႈထိုင်လႆႈ လႄႈ ပွင်ႇၸႂ်လႆႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽိုၼ် လိၵ်ႈ ဢၼ်ၼႆႉ ပိုတ်ႇၸႅင်ႈၼႄ ပၢႆးဝူၼ်ႉပိုၼ်ႉထၢၼ် ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ လွင်ႈၵမ်ႉၸွၺ်ႈတီႈ ဝၢႆးၵွတ်ႉသၵီႇ (Vygotsky ) လႄႈ ၽီးယႃးၵျေႇ(Piaget)၊ ၼေပၼ်ပႃး တူဝ်ယၢင်ႇၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း လႄႈ လၢတ်ႈၼေပႃး လွင်ႈလၢႆးၸႂ်ႉတိုဝ်းၾိင်ႈတႅတ်ႈ တႃႇတေ ယုၵ်ႉလဝ်ၵၢၼ်သွၼ် လႄႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်း။

တွၼ်ႊၼမ်း

            ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းဝူၼ်ႉၼႆႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈတႅတ်ႈဢၼ်ဢဝ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းပဵၼ်ငဝ်ႈ (ၵၢင်ႊ)၊ ဢၼ် ႁပ်ႉႁၼ်ဝႃႈ ၵူၼ်းႁဝ်းၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ်တၢင်းႁူပ်ႉထူပ်း လႄႈ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႆႈယႅၵ်ႉၶိုၼ်းသေ ၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ ၼႆယဝ်ႉ။ ယၼ်ၼိူဝ်ပၢႆးၸႂ်ၾၢႆႇလွင်ႈဝူၼ်ႉၶႆႈသေယဝ်ႉ ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉၼႆႉ မႃးသဵင်ႇတႃႉတေႃႇလွၵ်း လၢႆး ၵဝ်ႇၵဝ်ႇ၊ လွၵ်းလၢႆးၵၢၼ်သွၼ် ဢၼ်မေႃသွၼ် သွၼ်ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းႁပ်ႉဢဝ်ၼၼ်ႉသေ၊ သမ်ႉပဵၼ် ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉ ဢၼ်ယုၵ်ႉလဝ်ပၼ် ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈတူင်ႉတိုၼ်ႇၶဝ်ႈ ပႃးၸွမ်း လႄႈ ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈတုမ်ႉတွပ်ႇတေႃႇတင်း သိုင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉၼႆ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

             ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းၶွင် ၵျိၼ်း ၽီးယႃးၵျေႇ (Jean Piaget) လႄႈ လႅပ်ႉ ဝၢႆးၵွတ်ႉသၵီႇ(Lev Vygotsky) ၼႆႉ လမ်ႇလွင်ႈပုၼ်ႈတႃႇ ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းဝူၼ်ႉၼႆႉတေႉတေႉ၊ ပဵၼ်ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ဢၼ်ပၼ်တၢင်း ႁူႉၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈလွင်ႈ ၵၢၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်းတၢင်းဝူၼ်ႉ လႄႈ လွင်ႈထၢၼ်ႈငၢၼ်းပုၼ်ႈၽွၼ်း ၶွင်ၵၼ်ႊၵူၼ်း တီႈၼႂ်း ၵၢၼ်ႁဵၼ်း ၼႆယဝ်ႉ။

            ၽိုၼ်လိၵ်ႈဢၼ်ၼႆႉ ၸႅင်ႈၼႄဝႆႉ ၶေႃႈလမ်ႇလွင်ႈ ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ ဢၼ်ပၵ်းၸႂ် လၢတ်ႈၼေဝႆႉပႃး ၾိင်ႈတႅတ်ႈပိုၼ်ႉထၢၼ်၊ ၵၢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းတူဝ်ယၢင်ႇ လႄႈ ၵၢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း တႃႇၵမ်ႉထႅမ်ႁႂ်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်း လႄႈ ၵၢၼ်သွၼ် မီးလွင်ႈထိုင်တီႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၾိင်ႈတႅတ်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ

            ၾိင်ႈတႅတ်ႈပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉၼႆႉ ဝႆႉၵၢၼ်ႁဵၼ်း ပဵၼ်ၶၵ်ႉၵၢၼ် ဢၼ်ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉမႂ်ႇမႂ်ႇ လူၺ်ႈလၢႆးဢဝ်ၵွင်ႉၼွင်ႇတင်း တူဝ်ထူပ်းဢၼ်ယၢမ်ႈမီးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တႅၼ်းတီႈ ႁပ်ႉၶေႃႈ မုၼ်းပိူင်လဵဝ်ၼၼ်ႉ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ႁဵတ်းတူဝ်ထူပ်း ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၶဝ် လႆႈၾၢႆႈႁဵၼ်း၊ လႆႈတင်ႈၶေႃႈထၢမ် လႄႈ လႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်ထူပ်းမိုဝ်းလႆႈယဝ်ႉ။ ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉၼႆႉ ဢဝ်ၵူၼ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းပဵၼ်သုၼ်ၵၢင်ႊ ၶၵ်ႉၵၢၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းသေ ပၵ်းၸႂ်တေႃႇ ၵၢၼ်ႁူမ်ႈမိုဝ်း၊ ၵၢၼ်ၾၢႆႈႁဵၼ်း လႄႈ ၵၢၼ်ယႅၵ်ႉၶိုၼ်းၼိူဝ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၶဝ်ၼၼ်ႉယူႇ။

လၵ်းၵၢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ ၼႂ်းပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ ၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ

·       ၶၵ်ႉၵၢၼ်တူင်ႉတိုၼ်ႇၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်း

·       ၵၢၼ်သၢင်ႈတၢင်းႁူႉလူၺ်ႈတူဝ်ထူပ်းတေႉ

·       လွင်ႈလမ်ႇလွင်ႈ ၵၢၼ်တုမ်ႉတွပ်ႇၵပ်းသၢၼ်ၵၼ် ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်း

တူဝ်ယၢင်ႇ ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉၼႆႉ ပဵၼ်သင်

            တူဝ်ယၢင်ႇပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ ၼႂ်းၵၢၼ်ထူပ်းမိုဝ်းၸမ်း ပဵၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ လူၺ်ႈၶူင်း ၵၢၼ်(project-based learning) ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း လုၵ်ႈႁဵၼ်း ၸိူဝ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းပၢႆးသၢႆႊ ဢၼ် ၵဵဝ်ႇတင်းသိုင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉၼၼ်ႉ တေလႆႈႁူမ်ႈၵၼ်လမ်းတိုၼ်း လွင်ႈၶွင်ႈၶမ်တၢင်းဝူၺ်ႇႁင်ႈၼႂ်းတူင်ႇသေယဝ်ႉ၊ ႁႃလၢႆးၵေႈလိတ်ႈသေ ဢဝ်ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် မႃးတၢင်ႇလၢတ်ႈၼေ ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း- ၸိူဝ်းၼႆႉ။ လွၵ်းလၢႆးဢၼ်ၼႆႉ တေႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ၸႂ်ႉတိုဝ်းၾိင်ႈတႅတ်ႈတၢင်းႁူႉၼၼ်ႉ တေႃႇလွင်ႈၶွင်ႈၶမ်ၼႂ်းၸူဝ်ႊပၢၼ်သေ ပၼ် ႁႅင်းႁႂ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ပၢႆးဝူၼ်ႉၵၢၼ်ထတ်းသၢင် လႄႈ လွင်ႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၸွမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တူဝ်ယၢင်ႇထႅင်ႈဢၼ်ၼိူင်ႈတႄႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉလူၺ်ႈၶေႃႈထၢမ်ယဝ်ႉ။ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် တေလႆႈမီး ၶေႃႈထၢမ်၊ တေလႆႈႁႃၶေႃႈတွပ်ႇ လူၺ်ႈတူဝ်ထူပ်း လႄႈ ၵၢၼ်လမ်းတိုၼ်းယဝ်ႉ။ တူဝ်ယၢင်ႇ မၼ်း ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်းပၢႆး ႁၢင်ႊတူဝ် (Physics)ၼႆႉ လုၵ်ႈႁဵၼ်းတေလႆႈ ၸွပ်ႇထၢမ်လၵ်းၼမ်းၵၢၼ်တူင်ႉဝႆ (Motion) လူၺ်ႈၵၢၼ်ၶူင်ႊသၢင်ႈ ၵၢၼ်ၸၢမ်း  ပိူင်ယၢင်ႇလူတ်ႉၾႆးဝိၼ်ဝူင်(roller coaster models)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ၶူၵ်ႇၵေႃတႆး - ၾိင်ႈတႅတ်ႈပိုၼ်ႉထၢၼ် လႄႈ ၵၢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း

ၾိင်ႈတႅတ်ႈ ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉၶွင် ဝၢႆးၵွတ်ႉသၵီႇ(Vygotsky) ပဵၼ်သင်

            ၾိင်ႈတႅတ်ႈပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ လႅပ်ႉ ဝၢႆးၵွတ်ႉသၵီႇ (Lev Vygotsky) ၼႆႉ ပၵ်းၸႂ် ၼိူဝ်လွင်ႈတုမ်ႉတွပ်ႇၵပ်းသိုပ်ႇၵပ်းသၢၼ်ၵၼ် လႄႈ လွင်ႈတၢင်းၾၢႆႇၽိင်ႈငႄႈ တီႈၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းယဝ်ႉ။ တၢင်းႁပ်ႉႁၼ်မၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်လွင်ႈ - Zone of Proximal Development (ZPD) ၼႆႉ ယိူင်းၸူးတေႃႇ ၼႃႈၶွင်(task) လၢႆလၢႆမဵဝ်း ဢၼ်ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူင်ႉၼိုင်ၸွမ်း လူၺ်ႈတင်း တၢင်းၵမ်ႉၸွၺ်ႈၸွၺ်ႈထႅမ်ဢၼ်တိူဝ်းမီးပိုၼ်ႉ ႁူႉ (MKO) ၼင်ႇ မေႃသွၼ် ဢမ်ႇၼၼ် ဢူၺ်းၵေႃႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢိင်ၼိူဝ် ဝၢႆးၵွတ်ႉသၵီႇ(Vygotsky) ၼႆႉသေ

·       ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၶၵ်ႉတွၼ်ႊဢၼ်ဢဝ်ၵၼ်ႊၵူၼ်းပဵၼ်သိုဝ်ႇၵၢင်ႊ

·       ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၼႆႉ လမ်ႇလွင်ႈတႃႇလွင်ႈႁုၼ်ႈမုၼ်းပၢႆးဝူၼ်ႉ(တၢင်းဝူၼ်ႉ)

·       ၵၢၼ်ႁူမ်ႈမိုဝ်းၼႂ်းၵၼ် ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈလမ်ႇလွင်ႈၼႂ်းၵၢၼ်သၢင်ႈတၢင်းႁူႉ

တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း လွင်ႈဢၼ်မေႃသွၼ်ၵေႃႉၼိူင်ႈ ၸွၺ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၵေႈလိတ်ႈလွင်ႈၶွင်ႈၶမ်ပၢႆးၼပ်ႉလူၺ်ႈ တင်ႈ ၶေႃႈထၢမ်ၼမ်းပၢမ်ႉပၼ်ၼၼ်ႉ မၼ်းပဵၼ်တူဝ်ယၢင်ႇၵၢၼ်သၢင်ႈၺၢမ်း (scaffolding) သေသွၼ်။ လွင်ႈၼႆႉ ၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်လုၵ်ႉမႃးတီႈ ၾိင်ႈတႅတ်ႈ ဝၢႆးၵွတ်ႉသၵီႇ(Vygotsky) ၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။

ၾိင်ႈတႅတ်ႈ ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ ၶွင်ၽီးယႃးၵျေႇ(Piaget) ပဵၼ်သင်

            ၾိင်ႈတႅတ်ႈၵၢၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်းလၢႆးဝူၼ်ႉလၢႆးဢၢၼ်ႇၶွင် ၵျိၼ်း ၽီးယႃးၵျေႇ(Jean Piaget) ၼႆႉ ၵမ်ႉၸွၺ်ႈပၼ်ႉပိုၼ်ႉ ထၢၼ်ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉ လွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ ထႅင်ႈဢၼ်ၼိူင်ႈယဝ်ႉ။ ၽီးယႃးၵျေႇ (Piaget) ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ၵၢၼ်တုမ်ႉတွပ်ႇတေႃႇသိုင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉ သၢင်ႈတၢင်းႁူႉၶဝ်။ ယဝ်ႉၵေႃႈ မီးတၢင်းဢွင်ႇ မၢင်ႇလူၺ်ႈၶၵ်ႉၵၢၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်း လၢႆၶၵ်ႉတွၼ်ႊ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ -

1.     ၽွင်းၶၢဝ်းပၢၼ်ႁပ်ႉႁူႉလႆႈငၢႆႈ (Sensorimotor stage - လုၵ်ႈဢွၼ်ႇလႅင် တေႃႇ 2 ၶူပ်ႇ) - ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း လူၺ်ႈ ၵၢၼ်ၾၢင်ႉႁူႉတေႃႇ တူဝ်ထူပ်း လႄႈ လမ်ႉၵတ်ႉၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင်။

2.     ၽွင်းၶၢဝ်းပၢၼ် ဢွၼ်ၼႃႈတူင်ႉသၢင်ႈပဵၼ်ၵၢၼ် (Preoperational stage – 2 ထိုင် 7 ၶူပ်ႇ) - ၵၢၼ်ႁုၼ်ႈ မုၼ်းလၢႆးဝူၼ်ႉႁၼ် ဢၼ်မီးလွင်ႈမၵ်းၶၢၼ်း ၵၢၼ်ပွင်ႇၸႂ်လွင်ႈတၢင်း။

3.     ၽွင်းၶၢဝ်းပၢၼ် သၢင်ႈၵၢၼ်လႆႈလီငၢမ်း (Concrete Operational Stage – 7 ထိုင် 11 ၶူပ်ႇ) - လွင်ႈတႄႇ သၢင်ႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉဢၼ်မီးလွင်ႈတၢင်းလူၺ်ႈ လၵ်းထၢၼ်ၸႅင်ႈလႅင်း။ 

4.     ၶၵ်ႉတွၼ်ႊႁဵတ်းတူဝ်ထူပ်းႁူပ်ႉႁၼ် (Formal Operational Stage- 12 ၶူပ်ႇၶိုၼ်ႈၼိူဝ်) - ၵၢၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်းလၢႆးဝူၼ်ႉဢၢၼ်ႇဢၼ်မီးလွင်ႈမီးတၢင်း။

ၽီးယႃးၵျေႇ(Piaget) ပၵ်းၸႂ်ၼိူဝ် ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလူၺ်ႈ ၶၵ်ႉၵၢၼ်သွင်ၶၵ်ႉ

1. လွင်ႈႁုပ်ႈႁူႉဢဝ် လွင်ႈဢၼ်ငၢႆးမိူၼ် (Assimilation): ၵၢၼ်ဢဝ်ၶေႃႈမုၼ်းမႂ်ႇတင်း ၶေႃႈမုၼ်းၵဝ်ႇ ဢၼ်မီး ဝႆႉၼၼ်ႉ မႃးႁူမ်ႈၵၼ်။ 

2. လွင်ႈႁူမ်ႈလုမ်းတုမ်ႊတွမ်ႊဢဝ် (Accommodation): ၵၢၼ်မူၼ်ႉမႄးၶေႃႈမုၼ်း ႁႂ်ႈငမ်ႇၵၼ်တင်း ၶေႃႈ မုၼ်းမႂ်ႇ။ 

 တေႁဵတ်းႁိုဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း

            ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉၼႆႉ ၸၢင်ႊၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈလၢႆလၢႆလၢႆး တႃႇသၢင်ႈႁႂ်ႈသိုင်ႇဝႅတ်ႉ လွမ်ႉ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆ လႄႈ ဢၼ်မီးလွင်ႈတူင်ႉတိုၼ်ႇၼၼ်ႉလႆႈယူႇ ။ လၢႆးတၢင်းၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ -

1.     လွင်ႈပၼ်ႁႅင်းၵၢၼ်ႁူမ်ႈသၢင်ႈ - သၢင်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်း ၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၼႂ်းၵၢၼ် တူင်ႉၼိုင် ၼင်ႇၵၢၼ်တူဝ်ထူပ်း၊ ၵၢၼ်လဵၼ်ႈၸိူင်း ဢမ်ႇၼၼ် ၵၢၼ်ၶႄႉသဵင်ႇလမ်ႉ ၵႂၢမ်းၸိူဝ်း ၼႆႉ။

2.     ႁုၼ်ႈမုၼ်း ၵၢၼ်ႁူမ်ႈမိုဝ်း - ၸႂ်ႉတိုဝ်းၶူင်းၵၢၼ်ပဵၼ်ၸုမ်းလႄႈ ၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းပဵၼ်ၸုမ်း တႃႇ တၢင်ႇၼေ ၵၢၼ်ႁဵၼ်း။

3.     ၸႂ်ႉတိုဝ်းလၢႆးသၢင်ႈၺၢမ်းသေ ပူင်သွၼ် - ၵမ်ႉၸွၺ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းႁႂ်ႈထိုင်လႆႈ ၵၢၼ်ပွင်ႇၸႂ်၊ မိူဝ်ႈၶဝ် ယုမ်ႇယမ်တူဝ်ယဝ်ႉ ၸင်ႇၵိုတ်းပႅတ်ႈၵၢၼ်ၵမ်ႉၸွၺ်ႈ။

4.     ၵၢၼ်ႁဵၼ်းလူၺ်ႈ ၵၢၼ်ၼမ်းၶေႃႈထၢမ် - ပၼ်ႁႅင်းလုၵ်ႈႁဵၼ်း တင်ႈၶေႃႈထၢမ်၊ ႁဵတ်းၵၢၼ်လမ်း တိုၼ်း လႄႈ ပိုၼ်ႊၽႄ လွင်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၶဝ်။

ၶေႃႈလမ်ႇလွင်ႈပိူင်လူင်ၶွင် ၾိင်ႈတႅတ်ႈ Piaget ၼႆႉ ပဵၼ်သင်

            ၾိင်ႈတႅတ်ႈ ၽီးယႃးၵျေႇ(Piaget) ၼႆႉ ပၵ်းယၼ်မၼ်ႈ ၼိူဝ်လွင်ႈဢၼ်ဝႃႈ ၵၢၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်းပၢႆးဝူၼ်ႉၼႆႉ ပဵၼ် ၶၵ်ႉတွၼ်ႊ ဢၼ်လႆႈၾၢႆႈႁႃႁဵၼ်းႁူႉဢဝ်ၼႆယဝ်ႉ။

·       ၵၢၼ်ႁဵၼ်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၵိူတ်ႇပဵၼ်မႃးယွၼ်ႉလွင်ႈလူဝ်ႇလႆႈမေႃယူႇမိုတ်ႈၶီးၸွမ်း လႄႈ လွင်ႈမေႃ ပွင်ႇၸႂ် သိုင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉႁိမ်းႁွမ်း။ 

·       ၵၢၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်းပၢႆးဝူၼ်ႉၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈၵႄႈထူၼ်ႈတွၼ်ႊတူဝ်လႄႈ တွၼ်ႊတူဝ်ထူပ်း

တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းပၢႆးသၢႆႊၼႆႉ မေႃသွၼ်ၸၢင်ႊၸႂ်ႉတိုဝ်းလႆႈ ၶူဝ်းၶွင်တႃႇ ၸွၺ်ႈ လုၵ်ႈ ႁဵၼ်း ၽွင်းၶၢဝ်းပၢၼ် သၢင်ႈၵၢၼ်လႆႈလီငၢမ်း (Concrete Operational Stage) ႁႂ်ႈၶဝ်ပွင်ႇၸႂ် ၶေႃႈ ႁပ်ႉႁၼ် (concepts) ၼင်ႇ လွင်ႈပဵၵ်ႇၼႅၼ်ႈ(density) ဢမ်ႇၼၼ် လွင်ႈႁႅင်းၼူင်ႇၸၼ်လိၼ် (gravitational force) ၸိူဝ်းၼႆႉ ၼၼ်ႉ လႂ်ယဝ်ႉ။

တေႁဵတ်းႁိုဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၾိင်ႈတႅတ်ႈၶွင် ၽီးယႃးၵျေႇ(Piaget) ၼႂ်းႁွင်ႈႁဵၼ်း

တႃႇတေၸႂ်ႉတိုဝ်း ၾိင်ႈတႅတ်ႈၶွင် ၽီးယႃးၵျေႇ(Piaget) ၼႂ်းၵၢၼ်သွၼ်ၼႆႉ  

• မူၼ်ႉမႄးၵၢၼ်ႁဵၼ်း ႁႂ်ႈထိုင်ၶၵ်ႉတွၼ်ႊၵၢၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်း - ၸႂ်ႉတိုဝ်းၶူဝ်းၶွင်၊ ၼႃႈၶွင် (ၵၢၼ်)ဢၼ်ၵိုင်ႇငမ်ႇတင်း  လမ်ႉၵတ်ႉႁႅင်းတၢင်းဝူၼ်ႉလုၵ်ႈႁဵၼ်း။

• ပၼ်ႁႅင်းၵၢၼ်လမ်းႁဵၼ်း လႄႈ ၾၢႆႈႁဵၼ်း - ပၼ်တိုဝ်ႉတၢင်းလုၵ်ႈႁဵၼ်း ႁႂ်ႈလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း လူၺ်ႈၵၢၼ်ထူပ်းမိုဝ်း။ 

•  လွင်ႈတၢင်းၼႂ်းၸူဝ်ႊပၢၼ်တေႉတေႉ - ၸွၺ်ႈႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်း ဢဝ်တၢင်းႁူႉမႂ်ႇၼွင်ႇၵၢႆႇတင်း တူဝ်ထူပ်းဢၼ်ယၢမ်ႈမီးမႃး။

            တူဝ်ယၢင်ႇမၼ်း ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းပၢႆးၼပ်ႉၼႆႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢၼ်တိုၵ်ႉထိုင် ၶၢဝ်းၽွင်းပၢၼ် ဢွၼ်ၼႃႈတူင်ႉ  သၢင်ႈပဵၼ်ၵၢၼ် ( Preoperational stage) ၼႆႉ ၵိုင်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်း ၶူဝ်းၶွင် မဵဝ်းယိပ်းတိူဝ်ႉလႆႈ ၼင်ႇတွမ်မႆႉဢွၼ်ႇၶဝ်  သွၼ်ႁႂ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်း ႁႂ်ႈပွင်ႇၸႂ် ၵၢၼ်ထွၼ် လႄႈ ၵၢၼ်လေႃး။

ယိူင်းဢၢၼ်း ၾိင်ႈတႅတ်ႈၶွင် ၽီးယႃးၵျေႇ(Piaget)

            ယိူင်းဢၢၼ်းငဝ်ႈၶွင် ၾိင်ႈတႅတ်ႈၽီးယႃးၵျေႇ(Piaget) ၼႆႉ ပဵၼ်တႃႇပွင်ႇၸႂ်ဝႃႈ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ် ႁဵတ်းႁိုဝ် သၢင်ႈတၢင်းႁူႉ လႄႈ ႁဵတ်းႁိုဝ်ယူႇသဝ်းမႅၼ်ႈငမ်ႇၸွမ်းသိုင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉၶဝ် ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပေႃးပွင်ႇၸႂ် ၶၵ်ႉတွၼ်ႊ လွင်ႈႁုၼ်ႈမုၼ်းတၢင်းဝူၼ်ႉၸိုင် မေႃသွၼ်ၶဝ် ၸၢင်ႊႁၢင်ႈႁႅၼ်းၵၢၼ်ပူင်သွၼ် ဢၼ်မႅၼ်ႈ ၸွမ်းၼင်ႇ လမ်ႉၵတ်ႉလုၵ်ႈႁဵၼ်းသေဢမ်ႇၵႃး တေပဵၼ်ၵၢၼ်ယုၵ်ႉမုၼ်းပၼ် ၵၢၼ်ႁဵၼ်းဢၼ်မီးတီႈပွင်ႇ လႄႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၶၢဝ်းယၢဝ်းတႃႇ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်လႆႈ။

ၶေႃႈလမ်ႇလွင်ႈၾိင်ႈတႅတ်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်း

            ၶေႃႈလမ်ႇလွင်ႈၶွင် ၾိင်ႈတႅတ်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်း လိူၺ်ႈပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းႁူႉ ဢၼ်သၢင်ႈဝႆႉလူၺ်ႈ လွင်ႈတူင်ႉတိုၼ်ႇၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း လိူဝ်သေလွင်ႈႁပ်ႉႁဵၼ်းၾၢႆႇလဵဝ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉ လွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉၼႆႉ ႁပ်ႉႁၼ်ဝႃႈ လွင်ႈတူဝ်ထူပ်းၵေႃႉလႂ် ၵေႃႉၼၼ်ႉ၊ လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇၵပ်းသၢၼ်ၵၼ်၊ လႄႈ လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ပူင်သွၼ်ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းၼႆႉ လမ်ႇလွင်ႈတႃႇၵၢၼ် ၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉ ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းပၼ်ႁႅင်းမေႃ သွၼ်ၶဝ် ၵိုတ်းပႅတ်ႈၵၢၼ်ႁႂ်ႈလုၵ်ႈ ႁဵၼ်းတွင်းတၢႆႊသေ ႁႂ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းပၢႆးဝူၼ်ႉၵၢၼ်ထတ်းသၢင်၊ ၵၢၼ်ၵေႈလိတ်ႈလွင်ႈၶွင်ႈၶမ်လႄႈ ၵၢၼ်ၶူင်ႊသၢင်ႈမႂ်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တွၼ်ႊလူပ်းလိုၼ်း

            ၵၢၼ်ၶပ်ႉသၢင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ပိုၼ်ႉငဝ်ႈၶၢမ်ႇ ၼႂ်းၾိင်ႈတႅတ်ႈ ၶွင် Piaget လႄႈ  Vygotsky သေ ၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢၼ်ယၼ်ၼိူဝ်လွင်ႈတၢင်း ၾၢႆႇၵၼ်ႊၵူၼ်း ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လူၺ်ႈယုၵ်ႉမုၼ်းလွင်ႈၾၢႆႈ ႁဵၼ်း၊ လွင်ႈႁူမ်ႈမိုဝ်း ၵၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈ၊ လႄႈ လွင်ႈၸွပ်ႇႁႃႁဵၼ်းႁူႉၸိူဝ်းၼႆႉသေယဝ်ႉ လၢႆးပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉ လွင်ႈၵေႃႇ သၢင်ႈတၢင်းႁူႉၼႆႉၵေႃႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ်လၢႆးဢၼ်သၢင်ႈပၼ် တူဝ်ထူပ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်တီႈ လီၶဝ်ႈၸႂ် လႄႈ ဢၼ်မီးတီႈပွင်ႇၼႆယူႇ ယဝ်ႉ။

             မေႃသွၼ်ၶဝ် ၸၢင်ႊၸႂ်ႉတိုဝ်း လၵ်းပိူင်ၸိူဝ်းၼႆႉ တႃႇၶူင်ႊသၢင်ႈၵၢၼ်ႁဵၼ်း ဢၼ်ပၵ်းၸႂ်တီႈ တၢင်းႁူႉ ၵွၺ်းဢမ်ႇၵႃး ယင်းပၼ်ႁႅင်းလုၵ်ႈႁဵၼ်း ႁႂ်ႈမေႃဝူၼ်ႉထတ်းသၢင်လႄႈ ၵေႈလိတ်ႈလွင်ႈၶွင်ႈ ၶမ်ႁင်းၶေႃပႃး ၼၼ်ႉ ယူႇ။ ပၢႆးယုမ်ႇႁပ်ႉလွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈတၢင်းႁူႉၼႆႉ ပဵၼ်ယူင်ႉပိူင်လမ်ႇလွင်ႈ တႃႇပွင်ႇၸႂ် လႄႈ တႃႇယုၵ်ႉမုၼ်း ၶၵ်ႉ တွၼ်ႊၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢၢင်ႈဢိင်

• Bruner, J. S. (1966). Toward a theory of instruction. Harvard University Press.

• Fosnot, C. T. (2005). Constructivism: Theory, perspectives, and practice. Teachers College Press.

• Matthews, M. R. (1998). Constructivism in science education: A philosophical examination. Springer.

• Piaget, J. (1952). The origins of intelligence in children. International Universities Press.

• Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.

• Woolfolk, A. (2016). Educational psychology. Pearson.